The Poetics of Revolutionary Violence
Verses from Punjab
Graphic from the cover of Ghadar di Gunj ("Echoes of Rebellion"), a compilation of anticolonial nationalist poetry authored by the Ghadar movement.
The protest poem remains a privileged form within dissident art in South Asia. Here, I present translations of selected Punjabi poems authored by militant revolutionary movements in the region’s history. From Ghadar’s radical anticolonialism in the early 20th century, to Maoist struggles in post-1947 Punjab in India/ Pakistan, a distinctly regional aesthetic rooted in vernacular literary-linguistic tradition and popular devotional practices has come to define the poetics of revolutionary violence in the region. Through this poetic form, Punjabi anticolonial and Marxist intellectuals have collectively crafted a vernacular, yet internationalist, oeuvre of symbols, characters, and vocabularies to galvanize and organize revolutionary struggle.
The Poetry of Anticolonial Insurgency
The Hindustan Ghadar Party was founded in 1913 in California. The party led a militant anticolonial struggle in India with cadres drawn primarily from emigrant workers and exiles dispossessed and forced abroad through canal colonisation under the British Raj. Punjab’s violent integration into the imperialized world system transformed its literary traditions into a formation that was simultaneously transnational and deeply embedded in the regional. Thus, the Hindustan Ghadar Party became the single most important forum for Punjabi revolutionaries to institutionalize and articulate a regionally-inflected anticolonial and left internationalism.
The party’s magazine, Ghadar (Rebellion), was integral to the movement’s political praxis. Maia Ramnath has shown how the proscribed paper connected diaspora party workers across Hong Kong, Shanghai, Tokyo, Yokohama, Manila, Rangoon, Panama City, Seattle, and Vancouver. The sheer volume of poetry published in the paper, penned predominantly in Punjabi, has become an icon of Ghadar’s cultural legacy. This poetry was primarily the work of ordinary party workers drawn from the labouring classes and landless peasants. Ghadarite poetry presented in stirring verse their collective experiences of exploitation, articulating a utopian vision of India’s victory against empire.
A close reading of Ghadar’s poetry reveals a complex engagement with national and global vocabularies of anticolonial critique. For instance, the poem below, titled “Hind Lutt Firangiyan Chaud Keeta” (The Firangi Has Looted, Laid Waste to Hind) touches on key anti-imperialist themes that were in circulation across India and other colonized geographies in the early 20th century. The poem presents in colloquial Punjabi the ‘drain theory’ of economic colonialism in its references to the loot of India’s wealth and its transfer to England. It conjures what Fanon described as the Manichean world of colonialism: a society rent between the colonizers, who ‘feast and fete’, while the colonized, ‘die of hunger’. The poem is relayed in direct, colloquial Punjabi, drawing on the popular form of ‘baint’ verse, which is a genre of the oral Punjabi poetic tradition.
The refrain ‘loko’ (O people), alongside other verses in the poem that reference figures and institutions of popular piety, constitutes a powerful compounding of vernacular tradition and anticolonialism. In lines like “Kadon Ali Ali kar ke ladan ghazi” (When will ghazis march into battle shouting, “Ali! Ali!”), the poem mobilizes popular devotion for the ends of revolutionary insurgency. Marshalling traditions of militant resistance from Islam, Sikhism and Hinduism, the poem constructs a cross-religious and vernacular cultural superstructure in service of anticolonial militancy. These and other tropes of martyrdom, sacrifice, heroism, and retribution that emerge in the poetry of Ghadar are echoed in other contemporary templates for articulating revolutionary violence, most notably through the commemoration of figures like Bhagat Singh.
ہند لٹّ فرنگیاں چوڑ کیتا
بینت
(لیکھک دیس پریمی، جنوری-1914)
ہِند لُٹّ فرنگیاں چوڑ کیتا، دُنیاں دیکھ کے ہوئی حیران لوکو ۔
پیسہ سُوت سارا ہِند دیش والا، انگلینڈ دے وچ لے جان لوکو ۔
لُٹی لئی جاندے دِنے رات ڈاکُو، بُھکھے مرن غریب کرسان لوکو ۔
طلباں چنگیاں دیوندے گوریاں نوں، کھان پین تے عیش اُڈان لوکو ۔
چھولے چَبّ کے کرن گزران سارے، فوجی سنگھ ہندو مسلمان لوکو ۔
گورے لڑن ویلے رینہدے آپ پِچھے، دُوروں کھڑے ہی حُکم چلان لوکو ۔
اک دوسرے وچ ایہہ پُھٹ پا کے، آپ وجدے نے صاحبان لوکو ۔
لڑن مرن نوں اَسیں ہن اگے کیتے، جا کے مِصر اَفریقہ اِیران لوکو ۔
طاقت ہوئی انگلینڈ دی بہت تھوڑی، بَل ہند دے دُھوڑ دُھمان لوکو ۔
کَدوں غدر والا وقت آوے چھیتی، سُنے بینتی ربّ رحمان لوکو ۔
کدوں علی علی کرکے لڑن غازی، کرن پاجیاں دی تنگ جان لوکو ۔
کیوں نہ کھچّ تلوار راجپوت لڑدے، جیہڑی مُڈھوں سی انہاں دی بان لوکو ۔
کدوں خالصہ دھو کے تیغ ننگی، لوہن گوریاں دے آ کے گھان لوکو ۔
آون سُورمے حوصلے نال چڑھ کے، لیکھا گوریاں نال مُکان لوکو ۔
دغیباز جو قوم انگریز دی ہے، ایہناں بکرے وانگ جھٹکان لوکو ۔
ظالم پھرن تریہکدے وانگ ہرناں، ماجھا مالوا جدوں مِل جان لوکو
ساڈے بِیر ساورکر جیہے دردی، گھلے تِلک جیسے اَنڈیمان لوکو ۔
اَجِیت سنگھ جیسے سُور بیر بانکے، ودھن دین نہ جیہڑے لگان لوکو ۔
پئے گھمدے پِھرن پَردیس اَندر، خاطر دیش دی کشٹ اٹھان لوکو ۔
چھیتی کرو تیاریاں غدر دیاں، دشٹ راج دا مٹے نِشان لوکو ۔
ਹਿੰਦ ਲੁੱਟ ਫਰੰਗੀਆਂ ਚੌੜ ਕੀਤਾ (ਬੈਂਤ)
(ਲੇਖਕ ਦੇਸ ਪ੍ਰੇਮੀ, ਜਨਵਰੀ-1914)
ਹਿੰਦ ਲੁੱਟ ਫਰੰਗੀਆਂ ਚੌੜ ਕੀਤਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਹੋਈ ਹੈਰਾਨ ਲੋਕੋ
ਪੈਸਾ ਸੂਤ ਸਾਰਾ ਹਿੰਦ ਦੇਸ਼ ਵਾਲਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਣ ਲੋਕੋ
ਲੁੱਟੀ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਡਾਕੂ, ਭੁੱਖੇ ਮਰਨ ਗਰੀਬ ਕਰਸਾਨ ਲੋਕੋ
ਤਲਬਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਦੇਵੰਦੇ ਗੋਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਖਾਣ ਪੀਣ ਤੇ ਐਸ਼ ਉਡਾਨ ਲੋਕੋ
ਛੋਲੇ ਚੱਬ ਕੇ ਕਰਨ ਗੁਜ਼ਰਾਨ ਸਾਰੇ, ਫੌਜੀ ਸਿੰਘ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੋਕੋ
ਗੋਰੇ ਲੜਨ ਵੇਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਪ ਪਿੱਛੇ, ਦੂਰੋਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੀ ਹੁਕਮ ਚਲਾਨ ਲੋਕੋ
ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਵਿਚ ਇਹ ਫੁਟ ਪਾ ਕੇ, ਆਪ ਵਜਦੇ ਨੇ ਸਾਹਿਬਾਨ ਲੋਕੋ
ਲੜਨ ਮਰਨ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਹੁਨ ਅਗੇ ਕੀਤੇ, ਜਾ ਕੇ ਮਿਸਰ ਅਫਰੀਕਾ ਈਰਾਨ ਲੋਕੋ
ਤਾਕਤ ਹੋਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜੀ, ਬਲ ਹਿੰਦ ਦੇ ਧੂੜ ਧੁਮਾਨ ਲੋਕੋ
ਕਦੋਂ ਗ਼ਦਰ ਵਾਲਾ ਵਕਤ ਆਵੇ ਛੇਤੀ, ਸੁਣੇ ਬੇਨਤੀ ਰੱਬ ਰੈਹਮਾਨ ਲੋਕੋ
ਕਦੋਂ ਅਲੀ ਅਲੀ ਕਰਕੇ ਲੜਨ ਗਾਜ਼ੀ, ਕਰਨ ਪਾਜੀਆਂ ਦੀ ਤੰਗ ਜਾਨ ਲੋਕੋ
ਕਿਉਂ ਨਾ ਖਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਲੜਦੇ, ਜਿਹੜੀ ਮੁਢੋਂ ਸੀ ਏਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣ ਲੋਕੋ
ਕਦੋਂ ਖਾਲਸਾ ਧੂ ਕੇ ਤੇਗ ਨੰਗੀ, ਲੌਹਣ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਆ ਕੇ ਘਾਣ ਲੋਕੋ
ਆਉਣ ਸੂਰਮੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹ ਕੇ, ਲੇਖਾ ਗੋਰਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਨ ਲੋਕੋ
ਦਗੇਬਾਜ਼ ਜੋ ਕੌਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਬਕਰੇ ਵਾਂਗ ਝਟਕਾਨ ਲੋਕੋ
ਜਾਲਮ ਫਿਰਨ ਤਰੈਹਕਦੇ ਵਾਂਗ ਹਰਨਾਂ, ਮਾਝਾ ਮਾਲਵਾ ਜਦੋਂ ਮਿਲ ਜਾਨ ਲੋਕੋ
ਸਾਡੇ ਬੀਰ ਸਾਵਰਕਰ ਜੇਹੇ ਦਰਦੀ, ਘੱਲੇ ਤਿਲਕ ਜੈਸੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਲੋਕੋ
ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੈਸੇ ਸੂਰ ਬੀਰ ਬਾਂਕੇ, ਵਧਨ ਦੇਣ ਨਾ ਜਿਹੜੇ ਲਗਾਨ ਲੋਕੋ
ਪਏ ਘੁੰਮਦੇ ਫਿਰਨ ਪਰਦੇਸ ਅੰਦਰ, ਖਾਤਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਸ਼ਟ ਉਠਾਣ ਲੋਕੋ
ਛੇਤੀ ਕਰੋ ਤਿਆਰੀਆਂ ਗ਼ਦਰ ਦੀਆਂ, ਦੁਸ਼ਟ ਰਾਜ ਦਾ ਮਿਟੇ ਨਿਸ਼ਾਣ ਲੋਕੋ
An English grandee of the East India Company depicted riding in an Indian procession, 1825-1830. Photograph: Print Collector/Getty Images
The Firangi has Looted, Laid Wasted to Hind
A baint
Written by a lover of the land (January 1914)
The firangi has looted, laid waste to Hind, as the world looks on in shock, o people,
The wealth and money of the homeland Hind, was all taken away to England, o people,
They rob us day and night, these thieves, the poor peasants die of hunger, o people,
They feed the desires of the white race, who feast and fête, and revel, o people
While soldiers: Sikhs, Hindus, and Muslims, chew coarse grain to survive, o people
The white man withdraws from the battlefront, barking orders at us from the back, o people
They force divides between us all, and reign as masters over us, o people
They push us forth to fight wars and die, in Egypt, Africa, and Iran, o people
England has but little might of its own, gaining glory off Hind’s back, o people
May the time for Ghadar hasten already, may God grant this plea o’ mine, o people
When will the ghazi, those valiant warriors, charge shouting “Ali! Ali!” into battle, o people
Why do the Rajputs not take up their swords, and honour their age-old traditions, o people
When will the Khalsa bare its awesome blade, to heap destruction on the whites, o people
Let the heroes come forth with courage and poise, and end matters with the English, o people
This deceitful nation of England, must be slaughtered like goats and lambs, o people
Like hunted deer, the tyrants will flee, if the Majha and Malwa unite, o people
They transported across to the Andaman Islands, the likes of brother Savarkar and Tilak, o people
And others like the towering Ajeet Singh, who did let the tax rise, o people
They wander alien lands abroad, suffering hardships for their homeland, o people
Hurry, hasten to make plans for the Ghadar, to end this wicked rule, o people
Pages from the circular of the Pakistani maoist political party, the Mazdoor Kissan Party (MKP). Image: Revolutionary Papers
Guerrilla Verse: Maoism and Poetry in Punjab
Dominant Indian/ Pakistani nationalisms deigned that 1947 marked ‘independence’ and the end of empire. This narrative was contested by internationalist and Marxist-inspired traditions of anticolonialism that asserted that decolonization had been a mere formality, an incomplete process. Thus, the post-colonial state emerged as a terrain of struggle against the national bourgeoisie and the imperialist core, transforming anticolonialism into a ‘post-colonial’ resistance shaped by Third World and Marxist internationalist solidarities. This historical conjuncture saw its aesthetic crystallization in the poetry of the Naxalbari revolution in Punjab, India, and the Maoist movement in Punjab, Pakistan. Marxist analyses of ‘semi-colonial’ conditions wedded regional genres and metaphor with Maoism to improvise a Punjabi poetics that addressed the task of organizing peasant militancy in the countryside.
The Naxalite movement in India found eager recruits in the Punjabi left, where the pre-Partition memory of Ghadarite anticolonialism and the agrarian communism of the 1930s Kirti Kissan Party was very much alive. Punjabi poet Avtar Singh Paash was among the movement’s fiery coterie of poets, which included Sant Ram Udasi, Lal Singh Dil and Amarjit Chandan, who experimented with both modernist and folk genres to furnish Naxalbari with a distinct poetics. Key themes across poets include state violence, focusing on the excesses of Indira Gandhi’s authoritarian regime and the notorious Border Security Forces, and anticolonial/ communist internationalism, routed in particular through solidarity with Vietnam. In terms of aesthetic, an emphasis on landscape and labour in rural Punjab is often juxtaposed with an arsenal of images associated with guerrilla struggle: the forest, the gun, the martyr’s blood. Paash’s “Aseen Ladange Sathi” (We Shall Fight, Comrade) movingly captures this form: situating militancy within the simple beauty of the freshly ploughed, gleaming wet fields. This celebration of the rural as the cradle for revolutionary struggle is central to Naxalite poetics.
Across the border, in Punjab, Pakistan, a similar movement of organised peasant violence did not emerge. However, in terms of cultural organizing and literary production, Maoist Punjabi poets were instrumental to expanding the repertoire of South Asian progressive writing to vernacular explorations of revolutionary violence. ‘Progressive writing’ constituted an expansive tradition of anticolonial, left-leaning and modernist literary dissent in South Asia. Its origins can be traced back to the All India Progressive Writers Association (AIPWA), which was founded in 1935 in London. The AIPWA acted as a broad anticolonial cultural coalition, and at times, as a communist front during the Indian liberation struggle.
In “Aj Di Vaar” (Today’s Ballad), Mazdoor Kissan Party poet, Mian Saleem Jahangir, offers a Maoist interpretation of progressive writing. He re-imagines the vocation of the progressive intellectual in the postcolony: “Mere ik hath andar qalam hai, te doojay hath bandook” - In one hand I hold a pen, in the other I hold a gun. This refrain, echoing defiantly throughout the poem, draws a co-constitutive connection between cultural revolution with guerrilla struggle. Through the image of the pen and the gun, mirrored in the poet’s hands and in the construction of the line itself, Jahangir’s poetic polemics insist on a revolutionary praxis that combines the intellectual and the insurrectionary. In terms of form, the poem reproduces a Ghadarite aesthetic of the protest poem: direct, colloquial verse drawing on a popular genre, in this case, that of the titular “var”, the historical ballad.
اج دی وار
میاں سلیم جہانگیر
میں شاعر اج دے سمے دا، میری اَدھ اَسمانی کُوک
میرے اِک ہتھ اندر قلم اے تے دُوجے ہَتھ بندُوک
میں وارث اِک شہید دا، مینوں پِچھوں واج نہ مار
میں بدلہ لینا ایں اوس دا، میرے موڈھیاں اُتے بھار
سر سہرا اوس شہید دے، جینہے لڑدیاں دِتی جان
جہڑا ویری دے سِر کڑکیا، جِنویں بِجلی وِچ اَسمان
جہدا سُورج ورگا مُکھ سی، تے چن ورگی سی لو
جینہے لوک لگن نوں ورج کے ہر شے کیتی قربان
ہتھ بدھی نوکر بھین دا، جینہے دتا جنگ نُوں ٹور
میرا سِر قدمیں اوس ماں دے، جہدے کول نہیں پُت ہور
میں کاما اوس یَتیم دا، جہدے سر تے لکھاں ہتھ
جیہنے سُن کے خبر شہید دی، لےٴ اکھیں اَتھرُو کھور
سُن جاگیردارا، گِدڑا! لے اَپنا کَفن تُوں سی
میرا شِینہہ ورگا تُوں ماریا، میں ماراں اِک دے ویہہ
مینوں قسم شہید دے لہُو دی، دیاں محل منارے ساڑھ
میں ویلے دی تقدیراں، ماراں چُن چُن ظلم دا بیہہ
ਅੱਜ ਦੀ ਵਾਰ
ਮੀਆਂ ਸਲੀਮ ਜਹਾਂਗੀਰ
ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਰ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇ ਦਾ, ਮੇਰੀ ਅੱਧ ਅਸਮਾਨੀ ਕੂਕ
ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਅੰਦਰ ਕਲਮ ਏ ਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਬੰਦੂਕ
ਮੈਂ ਵਾਰਿਸ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਪਿੱਛੋਂ ਵਾਜ ਨਾ ਮਾਰ
ਮੈਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਐਂ ਉਸ ਦਾ, ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉਤੇ ਭਾਰ
ਸਿਰ ਸਿਹਰਾ ਉਸ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ, ਜਿਨ੍ਹੇ ਲੜਦਿਆਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ
ਜਿਹੜਾ ਵੈਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਕੜਕਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਵਿਚ ਅਸਮਾਨ
ਜਿਹਦਾ ਸੂਰਜ ਵਰਗਾ ਮੁੱਖ ਸੀ, ਤੇ ਚੰਨ ਵਰਗੀ ਸੀ ਲੌ
ਜਿਨ੍ਹੇ ਲੋਕ ਲਗਨ ਨੂੰ ਵਰਜ ਕੇ ਹਰ ਸ਼ੈ ਕੀਤੀ ਕੁਰਬਾਨ
ਹੱਥ ਬੱਧੀ ਨੌਕਰ ਭੈਣ ਦਾ, ਜਿਨ੍ਹੇ ਦਿੱਤਾ ਜੰਗ ਨੂੰ ਟੋਰ
ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਕਦਮੀਂ ਉਸ ਮਾਂ ਦੇ, ਜਿਹਦੇ ਕੋਲ਼ ਨਹੀਂ ਪੁੱਤ ਹੋਰ
ਮੈਂ ਕਾਮਾਂ ਉਸ ਯਤੀਮ ਦਾ, ਜਿਹਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹੱਥ
ਜਿਹਨੇ ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ਬਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ, ਲਾਏ ਅੱਖੀਂ ਅੱਥਰੂ ਖੁਰ
ਸੁਣ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾ, ਗਿੱਦੜਾ! ਲੈ ਅਪਣਾ ਕਫ਼ਨ ਤੂੰ ਸੀ
ਮੇਰਾ ਸ਼ੀਂਹ ਅਰਗਾ ਤੂੰ ਮਾਰਿਆ, ਮੈਂ ਮਾਰਾਂ ਇੱਕ ਕੇ ਵੀਹ
ਮੈਨੂੰ ਕਸਮ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ, ਦੀਆਂ ਮਹਿਲ ਮਨਾਰੇ ਸਾੜ
ਮੈਂ ਵੇਲੇ ਦੀ ਤਕਦੀਰਾਂ, ਮਾਰਾਂ ਚੁਣ ਚੁਣ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਬਹਿ
Today’s Ballad
Mian Saleem Jahangir
I am a poet of the present, my cry will split the sky,
In one hand I hold a pen, in the other I hold a gun
I am heir to a martyr, dare to challenge me not,
I seek vengeance in his name, this burden I shoulder
Garlanded lies the martyr’s head, who died while he fought,
He thundered upon his enemy, like lightning in the sky,
His visage was like the sun, with light that shone moon-like,
He shunned all attachments, and sacrificed it all,
I am a poet of the present, my cry will split the sky,
In one hand I hold a pen, in the other, I hold a gun
Hands joined humbly I serve my sister, who gave this battle a start,
I bow my head at the mother’s feet, who has no more sons,
I am a servant to that orphan, who is under my protection,
Whose tears tore down his face, when he heard about the martyr,
I am a poet of the present, my cry will split the sky,
In one hand I hold a pen, in the other, I hold a gun
Listen jagirdar, you wolf! Start stitching on your shroud,
You killed my lion-like [comrade], I will kill twenty for that one,
I swear upon the martyr’s blood, to burn palace and pillar alike,
I will uproot the very seeds of subjection, I am fate incarnate,
I am a poet of the present, my cry will split the sky,
In one hand I hold a pen, in the other, I hold a gun
اَسیں لَڑاں گے ساتھی
اَوتار سِنگھ پاش
اَسِیں لڑاں گے ساتھی، اُداس موسم لئ
اَسیں لڑاں گے ساتھی، غلام سدھراں لئ
اَسیں چُناں گے ساتھی، زندگی دے ٹکڑے
ہتھوڑا ہُن وی چلدا ہے، اُداس اہرن تے
سیاڑ ہُن وی وگدے نیں، چیکنی دھرتی تے
ایہہ کم ساڈا نہیں بنندا، سوال نچدا رہندا ہے
سوال دے موراں تے چڑھ کے
اسیں لڑاں گے ساتھی
قطل ہوےٴ جزبیاں دی قسم کھا کے
بُجھیاں ہویئاں نظراں دی قسم کھا کے
ہتھاں تے پےٴ رٹاں دی قسم کھا کے
اسیں لڑاں گے ساتھی
اسیں لڑان گے تد تک
کہ وِیرو بکریاں والا جدوں تک
بکریاں دا مُوت پیندا ہے
کھِڑے ہوےٴ سرہوں دے پھلاں نوں
جدوں تک واہون والے آپ نہیں سُنگھدے
کہ سُجیاں اَکِھیاں والی
پِنڈ دی اَدھیاپکا دا پتی جَدوں تک
جنگ چوں پرت نہیں آوندا
جدوں تک پُلس دے سپاہی
آپنے ہی بھراواں دا گلہ گھٹن تے بادھک ہن
کہ بابُو دفتراں والے
جدوں تک لہو دے نال حرف پاوندے ہن۔۔۔
اسیں لڑاں گے جد تک
دنیا وچ لڑن دی لوڑ باقی ہے۔۔۔
جدوں بندوق نہ ہوئ، اودوں تلوار ہووے گی
جدوں تلوار نہ ہوئ، لڑن دی لگن ہووے گی
لڑن دی جاچ نہ ہوئ تے، لڑن دی لوڑ ہووے گی
تے اسیں لڑاں گے ساتھی۔۔۔
اسیں لڑاں گے
کہ لڑن باجھوں کُجھ نہیں مِلدا
اسیں لڑاں گے
کہ حالے تک لڑے کیوں نہیں
اسیں لڑواں گے
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ
ਅਵਤਾਰ ਸੰਘ ਪਾਸ਼
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ, ਉਦਾਸ ਮੌਸਮ ਲਈ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ, ਗ਼ੁਲਾਮ ਸੱਧਰਾਂ ਲਈ
ਅਸੀਂ ਚੁਣਾਂਗੇ ਸਾਥੀ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ
ਹਥੌੜਾ ਹੁਣ ਵੀ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਂਸ਼ ਅਹਿਰਨ 'ਤੇ
ਸਿਆੜ ਹੁਣ ਵੀ ਵਗਦੇ ਨੇ, ਚੀਕਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ
ਇਹ ਕੰਮ ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ, ਸਵਾਲ ਨੱਚਦਾ ਹੈ
ਸਵਾਲ ਦੇ ਮੌਰਾਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ
ਕਤਲ ਹੋਏ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾ ਕੇ
ਬੁਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾ ਕੇ
ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਪਏ ਰੱਟਣਾਂ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾ ਕੇ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਤਦ ਤੱਕ
ਕਿ ਵੀਰੂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਵਾਲਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ
ਬੱਕਰੀਆਂ ਦਾ ਮੂਤ ਪੀਂਦਾ ਹੈ
ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਸੁੰਘਦੇ
ਕਿ ਸੁੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲੀ
ਪਿੰਡ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦਾ ਪਤੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ
ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਰਤ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੁਲਸ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਗਲਾ ਘੁੱਟਣ ਤੇ ਬਾਧਕ ਹਨ
ਕਿ ਬਾਬੂ ਦਫਤਰਾਂ ਵਾਲੇ
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਲਹੂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰਫ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ…
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਜਦ ਤੱਕ
ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਲੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਕੀ ਹੈ…
ਜਦੋਂ ਬੰਦੂਕ ਨਾ ਹੋਈ, ਉਦੋਂ ਤਲਵਾਰ ਹੋਵੇਗੀ
ਜਦੋਂ ਤਲਵਾਰ ਨਾ ਹੋਈ, ਲੜਨ ਦੀ ਲਗਨ ਹੋਵੇਗੀ
ਲੜਨ ਦੀ ਜਾਚ ਨਾ ਹੋਈ, ਲੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ
ਤੇ ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ………….
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ
ਕਿ ਲੜਨ ਬਾਝੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ
ਕਿ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਲੜੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ
ਆਪਣੀ ਸਜ਼ਾ ਕਬੂਲਣ ਲਈ
ਲੜ ਕੇ ਮਰ ਚੁੱਕਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ
ਅਸੀਂ ਲੜਾਂਗੇ ਸਾਥੀ…
We Shall Fight, Comrade
Avtar Singh Paash
We shall fight, comrade, for this baleful season
We shall fight, comrade, for wishes enslaved
We shall choose, comrade, pieces of life
The hammer still works the gloomy anvil,
The plough’s furrows flow in the glistening earth, still,
Our work does not bear fruit: the question dances in front of us,
Climbing atop the shoulders of this question,
We shall fight, comrade.
In the name of our slain passions,
For eyes extinguished,
Having sworn upon lines etched in our hands,
We shall fight, comrade
We shall fight as long as
Veeru, the goatherder, still drinks the piss of the goats,
Until those who sow the blooming mustard fields,
Can take in their scent themselves,
Till teary-eyed Adhiapaka’s husband returns
from the war to their home in the village,
As long as the police throttle their own brothers’ throats,
Till gentlemen bureaucrats continue to write their memos in [our] blood
We shall fight until,
There is, in this world, the need to fight
If there is no gun, there will be the sword,
If there is no sword: we will have will
And even if we know not how to fight,
We will need to fight,
And we shall fight, comrade,
We shall fight –
For nothing is won without fighting,
We shall fight –
For we have not fought so far,
We shall fight, comrade.
Sara Kazmi teaches English and Comparative Literature at the University of Pennsylvania. She is also an editor at Jamhoor.
